Artykuł nieaktualny - dotyczy projektu ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. 
W dniu 25 listopada 2018 roku weszła w życie ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz. U. z 2018 r., poz. 1629). 

Na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji można zapoznać się z projektem ustawy dotyczącej dziedziczenia jednoosobowej działalności gospodarczej wpisanej do Centralnej Ewidencji i Informacji Działalności Gospodarczej. Projekt został złożony przez Ministra Rozwoju i Finansów i opatrzony jest tytułem „Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej”.

W założeniu ustawa ma regulować kompleksowo wszystkie kwestie związane z zarządzaniem przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy („przedsiębiorstwo w spadku”). Projektowane przepisy odnoszą się m. in. do ogólnych zasad prowadzenia spraw przedsiębiorstwa w spadku, kontynuacji umów zawartych przez przedsiębiorcę przed śmiercią jak i do kwestii podatkowych.

Ustawa oparta jest na koncepcji tzw. zarządu sukcesyjnego sprawowanego przez zarządcę sukcesyjnego. Przedmiotem tego zarządu jest przedsiębiorstwo w spadku, które będzie funkcjonować pod dotychczasową firmą z dodatkowym oznaczeniem „w spadku”. Przedsiębiorstwem w spadku będzie przedsiębiorstwo, zorganizowana część przedsiębiorstwa jak i udział we współwłasności przedsiębiorstwa należące do spadku po przedsiębiorcy (art. 4 ust. 1 projektu).

Zarząd sukcesyjny

Istotą zarządu sukcesyjnego jest tymczasowy zarząd przedsiębiorstwem w spadku. Stosownie do przepisów projektu zarząd sukcesyjny obejmuje zobowiązanie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku (art. 7 projektu). Zobowiązania i uprawnienia mają spoczywać na zarządcy sukcesyjnym. Okres zarządu sukcesyjnego to czas umożliwiający spadkobiercom uregulowanie spraw spadkowych (np. dokonanie działu spadku) z jednoczesnym utrzymaniem funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Zarząd sukcesyjny będzie trwał maksymalnie dwa lata, jednak z ważnych przyczyn sąd będzie mógł go przedłużyć maksymalnie do 5 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy (art. 20 ust. 1 pkt 8 i art. 20 ust. 2 projektu). Zarząd sukcesyjny wygaśnie również w innych przypadkach określonych ustawą, m. in. z chwilą działu spadku do którego wchodzi przedsiębiorstwo.

Zarządca sukcesyjny

Zarządcą sukcesyjnym będzie mogła być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych i niekarana za wskazane w ustawie przestępstwa (art. 9 projektu).

Zarządca sukcesyjny będzie mógł być powołany na dwa sposoby. Po pierwsze, zarządcę sukcesyjnego będzie mógł powołać sam przedsiębiorca. Jako zarządca sukcesyjny będzie mógł być wskazany również prokurent (art. 11 projektu). Po drugie, jeżeli przedsiębiorca nie powoła zarządcy sukcesyjnego, to uprawnienie do jego powołania po śmierci przedsiębiorcy będzie przysługiwało osobom wymienionym w ustawie (np. małżonkowi spadkodawcy za zgodą wszystkich spadkobierców).

Powołanie zarządcy sukcesyjnego będzie wymagało zachowania formy aktu notarialnego. Uprawnienie do jego powołania wygaśnie po upływie dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy (art. 12 projektu).

Zarządca sukcesyjny ma wykonywać przede wszystkim tzw. czynności zwykłego zarządu w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu będą wymagały uzyskania zgody wszystkich następców prawnych przedsiębiorcy oraz małżonka, którym przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku. Zarządca sukcesyjny nie będzie mógł zaciągać zobowiązań, które nie mogą być zaspokojone z dochodów lub majątku przedsiębiorstw w spadku.

Co istotne, zarządca sukcesyjny co do zasady nie będzie odpowiadał za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku. Wyjątkiem w niektórych sytuacjach będzie odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe (art. 14 projektu). Solidarną odpowiedzialność za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku będą natomiast ponosili następcy prawni przedsiębiorcy i jego małżonek (art. 29 projektu).

Do wynagrodzenia zarządcy sukcesyjnego odpowiednie zastosowanie będą miały przepisy Kodeksu cywilnego o zleceniu (art. 15 projektu). Oznacza to, że jeżeli strony nie umówią się wyraźnie inaczej, funkcja zarządcy tymczasowego będzie pełniona odpłatnie.

Zarządca sukcesyjny będzie mógł zrezygnować z pełnionej funkcji oraz będzie mógł być w każdym czasie odwołany (art. 18 i art. 19 projektu).

Kontynuacja umów po śmierci przedsiębiorcy

Skutki prawne śmierci przedsiębiorcy dla obowiązywania umów zawartych przez niego w ramach działalności przed śmiercią będą zależały od sposobu powołania zarządcy sukcesyjnego (art. 33 projektu). Jeżeli został on powołany przez samego przedsiębiorcę, wówczas umowy będą obowiązywały bez zmian. Oczywiście co innego może wynikać z treści samych umów. Umowa wygaśnie wtedy, gdy jej wykonanie jest zależne od przymiotów samego przedsiębiorcy.

Jeżeli natomiast zarządcę powołano po śmierci przedsiębiorcy, wówczas ważność umów będzie uzależniona od jej potwierdzenia przez zarządcę sukcesyjnego. Projekt przewiduje rozwiązanie służące ochronie interesów drugiej strony umowy, która może wyznaczyć termin na potwierdzenie takiej umowy.

Kwestie podatkowe

Projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej wprowadza obszerne zmiany wielu ustaw podatkowych. Zmiany obejmują m.in. Ordynację podatkową, ustawę o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawę o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawę o podatku od towarów i usług i ustawę o podatku akcyzowym.

Na szczególną uwagę zasługują zmiany w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych (art. 48 projektu). Projekt zakłada bowiem, że przedsiębiorstwo w spadku ma stanowić jednostkę organizacyjną będącą podatnikiem podatku dochodowego od osób fizycznych. Podatnikiem nie będzie zatem ani spadkobierca ani zarządca, a samo przedsiębiorstwo. Jednocześnie jednak projekt zawiera również przepisy nowelizujące Ordynację podatkową w ten sposób, że prawa i obowiązki podatnika będącego przedsiębiorstwem w spadku w okresie trwania zarządu sukcesyjnego ma wykonywać zarządca sukcesyjny. Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku mają ponosić: zapisobierca windykacyjny (jeżeli przedsiębiorstwo jest przedmiotem zapisu), spadkobiercy podatnika prowadzącego działalność gospodarczą, a także małżonek podatnika (jeżeli część majątku wspólnego małżonków stanowi składniki przedsiębiorstwa w spadku).

Zarządca sukcesyjny będzie natomiast odpowiadał za zobowiązania podatkowe subsydiarnie, gdy egzekucja z majątku wyżej wymienionych osób okaże się bezskuteczna.

* * *

Ideę kompleksowego uregulowania zasad dziedziczenia i kontynuowania działalności gospodarczych prowadzonych indywidualnie przez osoby fizyczne należy ocenić co do zasady pozytywnie. Aktualnie bowiem śmierć przedsiębiorcy powoduje często dosyć skomplikowane problemy po stronie spadkobierców. W praktyce ograniczone są również możliwości decydowania o losach firmy jeszcze za życia przedsiębiorcy. Uregulowanie tej problematyki znacznie ułatwi zatem utrzymania funkcjonowania jednoosobowych działalności po śmierci przedsiębiorcy.

Powyższy tekst oparty jest na tekście projektu ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem jednoosobowej działalności gospodarczej po śmierci przedsiębiorcy z dnia 29 lipca 2017 roku.

Zobacz przebieg procesu legislacyjnego.